Όταν οι Έλληνες πέτυχαν την εγκατάσταση τους στις ακτές του Ευξείνου Πόντου κατά τη διάρκεια του 8ου αιώνα, μια σειρά από ελληνικές αποικίες ξεφυτρώνουν στις παραλίες του τόπου. Πρώτη η Ηράκλεια αποικία των Μεγαρέων, έπειτα η Σινώπη, αποικία των Ιώνων της Μιλήτου, κατόπιν τα Κοτύωρα (η σημερινή Ορντού), η Κερασούντα, η Τραπεζούντα, αποικίες των Σινωπέων δηλαδή, Ιωνικές κι αυτές και στη συνέχεια, πιο πέρα, μια αλυσίδα από ελληνικές πόλεις όπως η Φάσις, η Διοσκουριάς, το Παντικάπαιον, η Όλβια, η Θεοδοσία, η Οδησσός κλπ. Τέλος το 562 π.χ. οι Ίωνες της Φώκαιας ίδρυσαν την Αμισό (Σαμψούντα).
Μ' αυτόν τον τρόπο, η ελληνική φυλή απόχτησε μια δεσπόζουσα παρουσία ανάμεσα στις άλλες φυλές του τόπου, τις ντόπιες, τις "βαρβαρικές" όπως τις ονομάζουν οι άποικοι, και η ελληνική δραστηριότητα ρίζωσε στη μακρινή χώρα της βόρειας Μ. Ασιας. Στα κατοπινά χρόνια, οι άποικοι συνέχισαν να επικοινωνούν με τη μητροπολιτική Ελλάδα, ιδιαίτερα με το Ιωνικό στοιχείο της Μιλήτου, από όπου καταγόταν. Συνέχισαν να τροφοδοτούνται πνευματικά από τη μητέρα πατρίδα και, σε αντάλλαγμα οι ίδιοι πρόσφεραν σ΄ αυτήν τον πλούτο τον υλικό και την άνεση της ναυσιπλοΐας, τα κέρδη της ναυτιλίας και τις ωφέλιμες εμπορικές συναλλαγές. Στο μεταξύ, δούλεψαν σκληρά, πολέμησαν με τους ντόπιους στον περίγυρό τους, έχτισαν οικοδομήματα, ναούς, πρόκοψαν και αναπτύχθηκαν. Επιπλέον ως ξενιτεμένοι που ήταν, είχαν κουβαλήσει μαζί τους ολόκληρο κόσμο από παραδόσεις, θρύλους, έθιμα, θεσμούς, θρησκεία και πολιτισμό. Η νοσταλγία, όπως συμβαίνει σ' όλους τους ξενιτεμένους, τους έφερνε νοερά πιο κοντά στην παλιά πατρίδα και, καθώς διέστελλαν τον εαυτό τους από τους ντόπιους, δημιουργούσαν έντονη συνείδηση της ελληνικότητάς τους και της εθνικής τους ενότητας με τους ελλαδίτες, συνείδηση που παρέμεινε αναλλοίωτη, αν όχι επαυξημένη, σ' όλη τη διάρκεια των κατοπινών αιώνων ως την ύστερη ώρα του ξεριζωμού, το 1922. Έτσι γεννήθηκαν οι πρώτοι Πόντιοι. Έτσι δημιουργήθηκε ο Ποντιακός Ελληνισμός των 26 αιώνων ζωής στη Μαύρη Θάλασσα. Έτσι το ελληνικό δαιμόνιο έβαλε τα θεμέλια μιας καινούριας Ελλάδας στην ανατολή, όπως συνέβηκε να δημιουργήσει με τις αποικίες στη Σικελία και κάτω Ιταλία, τη Μεγάλη Ελλάδα στη Δύση. Έτσι μεταφέρθηκε στην Ανατολή, εκτός από τα ήθη και έθιμα των Ελλήνων, το ελληνικό πνεύμα, η ελληνική σκέψη, η ελληνική δημοκρατική οργάνωση των πόλεων-κρατών, οι ελληνικοί νόμοι, η ελληνική γλώσσα και θρησκεία. Για αιώνες ολόκληρους, οι ελληνικές αποικίες στον Εύξεινο Πόντο θα ακμάζουν και θα ανθούν, χωρίς να επηρεάζονται ακόμη και από την Περσική κυριαρχία που θα έχει επιβληθεί στην περιοχή από τον 6ο αιώνα π.χ. Κι αυτό γιατί η κυριαρχία των Αχαιμενίδων θα είναι χαλαρή και ασθενική, και οι ελληνικές πόλεις θα είναι αυτόνομες, αυτοδιοικούμενες και ανεξάρτητες. Σ' αυτή την κατάσταση θα τις συναντήσουν το 401 π.χ. οι Μύριοι του Ξενοφώντα, έπειτα από πολύμηνη, πολύμοχθη και πολύπαθη πορεία στο εσωτερικό της εχθρικής Μικρασίας. Εκεί στην Τραπεζούντα, καθώς και στις άλλες ελληνικές πόλεις του Εύξεινου Πόντου, θα βρουν φιλοξενία και ανακούφιση. Εκεί θα αναπνεύσουν με ασφάλεια και θα δεχτούν για ένα περίπου μήνα την περιποίηση των πατριωτών τους, θα κάνουν θυσίες στους κοινούς Θεούς, και θα οργανώσουν αθλητικούς αγώνες, θα ξεκουραστούν, θα νιώσουν σα στο σπίτι τους, θα κινηθούν ελεύθερα σαν να πατάνε σε ελληνικό έδαφος, και θα εφοδιαστούν με τρόφιμα και πλωτά μέσα, για να μπορέσουν να γυρίσουν στην πατρίδα.
Αλλά και αντίστροφα, με τις αποικίες στον Εύξεινο Πόντο οι Έλληνες εκτός από τα οικονομικά, δημογραφικά και κοινωνικά οφέλη, είχαν και πνευματικά. Εκεί γνώρισαν τους μεγάλους πολιτισμούς της Aνατολής, πήραν πολλές γνώσεις απ' αυτούς, άνοιξε ο ορίζοντας τους και αγκάλιασε καινούργιους κόσμους. Με την αφομοίωση των στοιχείων αυτών, ο ελληνισμός δημιούργησε μια νέα πολιτιστική σύνθεση, που θα βάλει σε λίγο τα θεμέλια του κλασικού ελληνικού πολιτισμού με τη φιλοσοφία, την ιστορία, τις τέχνες, την ποίηση και το θέατρο. Οι κατοπινοί αιώνες θα κυλήσουν στον Πόντο ομαλά. Ανάμεσα στο 363-302 π.χ. ιδρύεται ανεξάρτητο κράτος με ισχυρές ελληνικές επιρροές υπό των Περσών σατραπών Αριοβαρζάνη και Μιθριδάτη Α', σύγχρονου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην εποχή του, Πόντος επικράτησε να σημαίνει ποντιακή επαρχία, με τη διοικητική και κρατική έννοια της λέξης, και το ποντιακό κράτος κατοχυρώθηκε στη διεθνή πολιτική. Ο Μιθριδάτης ΣΤ' εκτός από τις πολεμικές του επιτυχίες, συντέλεσε και στη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού. Ο ίδιος είχε ελληνική παιδεία, και περιστοιχιζόταν από Έλληνες διανοούμενους, ποιητές, φιλόσοφους, πολιτικούς, ιστορικούς, υπουργούς και αξιωματούχους, όπως οι περίφημοι στρατηγοί Νεοπτόλεμος και Αρχέλαος. Άλλωστε είχε μητέρα ελληνίδα, τη Λαοδίκη, που τον επιτρόπευε ως τα 12 χρόνια του, και ο ίδιος παντρεύτηκε ελληνίδα. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του προσπάθησε να εξελληνίσει το κράτος του, να συνενώσει τον ελληνικό με τον περσικό πολιτισμό, την ελληνική με την περσική θρησκεία, όπως είχε επιχειρήσει να κάνει και ο Μέγας Αλέξανδρος. Ο Μιθριδάτης ΣΤ' διεξήγαγε εκστρατείες κατά των Ρωμαίων, και κατάφερε να απελευθερώσει την Αθήνα και τον Πειραιά. Από το 88 - 63 π.χ. διεξήχθησαν τρεις Μιθριδατικοί πόλεμοι, οπότε και καταδιωκώμενος σε ηλικία 69 ετών και ενώ ετοίμαζε νέα εκστρατεία κατά της Ρώμης, έχασε τη ζωή του στο Παντικάπαιο της Ταυρικής χερσονήσου, προδομένος από την αποστασία του Φαρυάκη. Από τότε αρχίζει η Ρωμαϊκή κυριαρχία, που όμως δεν εμποδίζει την πρόοδο του Ποντιακού Ελληνισμού. Αποτέλεσμα της επιφανειακής διοίκησης που ασκούν οι Ρωμαίοι τοπάρχες, είναι η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και θρησκείας, και η ανάπτυξη της περιοχής, που ανακόπτεται το 257 μ.χ., όταν Γότθοι και Βορανοί, εξορμώντας από την Κριμαία κατακτούν την περιοχή. Την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου ο Πόντος αποκτά ιδιαίτερη σημασία για το ανατολικό κράτος και για ολόκληρο τον ελληνισμό, παίζοντας τον ρόλο του προπυργίου και του φάρου της Ανατολής. Ο Ιουστινιανός χωρίζοντας τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία σε Θέματα (διοικητικές επαρχίες), δημιουργεί και το Θέμα της Χαλδίας, με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα. Έτσι ο Πόντος γίνεται η ασπίδα του Βυζαντίου από τις βαρβαρικές επιδρομές των Περσών, των Αράβων και αργότερα των Τούρκων. Εκεί έδρασαν οι Ακρίτες, δημιουργώντας τους θρύλους της λαϊκής παράδοσης του Πόντου, με κορωνίδα όλων το λόγιο έπος του "Βασίλειου Διγενή Ακρίτα", που αποτελεί το νεότερο έπος του ελληνισμού, το πρώτο χειρόγραφο του οποίου ανακαλύφθηκε το 1873 στο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά.
Μ' αυτόν τον τρόπο, η ελληνική φυλή απόχτησε μια δεσπόζουσα παρουσία ανάμεσα στις άλλες φυλές του τόπου, τις ντόπιες, τις "βαρβαρικές" όπως τις ονομάζουν οι άποικοι, και η ελληνική δραστηριότητα ρίζωσε στη μακρινή χώρα της βόρειας Μ. Ασιας. Στα κατοπινά χρόνια, οι άποικοι συνέχισαν να επικοινωνούν με τη μητροπολιτική Ελλάδα, ιδιαίτερα με το Ιωνικό στοιχείο της Μιλήτου, από όπου καταγόταν. Συνέχισαν να τροφοδοτούνται πνευματικά από τη μητέρα πατρίδα και, σε αντάλλαγμα οι ίδιοι πρόσφεραν σ΄ αυτήν τον πλούτο τον υλικό και την άνεση της ναυσιπλοΐας, τα κέρδη της ναυτιλίας και τις ωφέλιμες εμπορικές συναλλαγές. Στο μεταξύ, δούλεψαν σκληρά, πολέμησαν με τους ντόπιους στον περίγυρό τους, έχτισαν οικοδομήματα, ναούς, πρόκοψαν και αναπτύχθηκαν. Επιπλέον ως ξενιτεμένοι που ήταν, είχαν κουβαλήσει μαζί τους ολόκληρο κόσμο από παραδόσεις, θρύλους, έθιμα, θεσμούς, θρησκεία και πολιτισμό. Η νοσταλγία, όπως συμβαίνει σ' όλους τους ξενιτεμένους, τους έφερνε νοερά πιο κοντά στην παλιά πατρίδα και, καθώς διέστελλαν τον εαυτό τους από τους ντόπιους, δημιουργούσαν έντονη συνείδηση της ελληνικότητάς τους και της εθνικής τους ενότητας με τους ελλαδίτες, συνείδηση που παρέμεινε αναλλοίωτη, αν όχι επαυξημένη, σ' όλη τη διάρκεια των κατοπινών αιώνων ως την ύστερη ώρα του ξεριζωμού, το 1922. Έτσι γεννήθηκαν οι πρώτοι Πόντιοι. Έτσι δημιουργήθηκε ο Ποντιακός Ελληνισμός των 26 αιώνων ζωής στη Μαύρη Θάλασσα. Έτσι το ελληνικό δαιμόνιο έβαλε τα θεμέλια μιας καινούριας Ελλάδας στην ανατολή, όπως συνέβηκε να δημιουργήσει με τις αποικίες στη Σικελία και κάτω Ιταλία, τη Μεγάλη Ελλάδα στη Δύση. Έτσι μεταφέρθηκε στην Ανατολή, εκτός από τα ήθη και έθιμα των Ελλήνων, το ελληνικό πνεύμα, η ελληνική σκέψη, η ελληνική δημοκρατική οργάνωση των πόλεων-κρατών, οι ελληνικοί νόμοι, η ελληνική γλώσσα και θρησκεία. Για αιώνες ολόκληρους, οι ελληνικές αποικίες στον Εύξεινο Πόντο θα ακμάζουν και θα ανθούν, χωρίς να επηρεάζονται ακόμη και από την Περσική κυριαρχία που θα έχει επιβληθεί στην περιοχή από τον 6ο αιώνα π.χ. Κι αυτό γιατί η κυριαρχία των Αχαιμενίδων θα είναι χαλαρή και ασθενική, και οι ελληνικές πόλεις θα είναι αυτόνομες, αυτοδιοικούμενες και ανεξάρτητες. Σ' αυτή την κατάσταση θα τις συναντήσουν το 401 π.χ. οι Μύριοι του Ξενοφώντα, έπειτα από πολύμηνη, πολύμοχθη και πολύπαθη πορεία στο εσωτερικό της εχθρικής Μικρασίας. Εκεί στην Τραπεζούντα, καθώς και στις άλλες ελληνικές πόλεις του Εύξεινου Πόντου, θα βρουν φιλοξενία και ανακούφιση. Εκεί θα αναπνεύσουν με ασφάλεια και θα δεχτούν για ένα περίπου μήνα την περιποίηση των πατριωτών τους, θα κάνουν θυσίες στους κοινούς Θεούς, και θα οργανώσουν αθλητικούς αγώνες, θα ξεκουραστούν, θα νιώσουν σα στο σπίτι τους, θα κινηθούν ελεύθερα σαν να πατάνε σε ελληνικό έδαφος, και θα εφοδιαστούν με τρόφιμα και πλωτά μέσα, για να μπορέσουν να γυρίσουν στην πατρίδα.
Αλλά και αντίστροφα, με τις αποικίες στον Εύξεινο Πόντο οι Έλληνες εκτός από τα οικονομικά, δημογραφικά και κοινωνικά οφέλη, είχαν και πνευματικά. Εκεί γνώρισαν τους μεγάλους πολιτισμούς της Aνατολής, πήραν πολλές γνώσεις απ' αυτούς, άνοιξε ο ορίζοντας τους και αγκάλιασε καινούργιους κόσμους. Με την αφομοίωση των στοιχείων αυτών, ο ελληνισμός δημιούργησε μια νέα πολιτιστική σύνθεση, που θα βάλει σε λίγο τα θεμέλια του κλασικού ελληνικού πολιτισμού με τη φιλοσοφία, την ιστορία, τις τέχνες, την ποίηση και το θέατρο. Οι κατοπινοί αιώνες θα κυλήσουν στον Πόντο ομαλά. Ανάμεσα στο 363-302 π.χ. ιδρύεται ανεξάρτητο κράτος με ισχυρές ελληνικές επιρροές υπό των Περσών σατραπών Αριοβαρζάνη και Μιθριδάτη Α', σύγχρονου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην εποχή του, Πόντος επικράτησε να σημαίνει ποντιακή επαρχία, με τη διοικητική και κρατική έννοια της λέξης, και το ποντιακό κράτος κατοχυρώθηκε στη διεθνή πολιτική. Ο Μιθριδάτης ΣΤ' εκτός από τις πολεμικές του επιτυχίες, συντέλεσε και στη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού. Ο ίδιος είχε ελληνική παιδεία, και περιστοιχιζόταν από Έλληνες διανοούμενους, ποιητές, φιλόσοφους, πολιτικούς, ιστορικούς, υπουργούς και αξιωματούχους, όπως οι περίφημοι στρατηγοί Νεοπτόλεμος και Αρχέλαος. Άλλωστε είχε μητέρα ελληνίδα, τη Λαοδίκη, που τον επιτρόπευε ως τα 12 χρόνια του, και ο ίδιος παντρεύτηκε ελληνίδα. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του προσπάθησε να εξελληνίσει το κράτος του, να συνενώσει τον ελληνικό με τον περσικό πολιτισμό, την ελληνική με την περσική θρησκεία, όπως είχε επιχειρήσει να κάνει και ο Μέγας Αλέξανδρος. Ο Μιθριδάτης ΣΤ' διεξήγαγε εκστρατείες κατά των Ρωμαίων, και κατάφερε να απελευθερώσει την Αθήνα και τον Πειραιά. Από το 88 - 63 π.χ. διεξήχθησαν τρεις Μιθριδατικοί πόλεμοι, οπότε και καταδιωκώμενος σε ηλικία 69 ετών και ενώ ετοίμαζε νέα εκστρατεία κατά της Ρώμης, έχασε τη ζωή του στο Παντικάπαιο της Ταυρικής χερσονήσου, προδομένος από την αποστασία του Φαρυάκη. Από τότε αρχίζει η Ρωμαϊκή κυριαρχία, που όμως δεν εμποδίζει την πρόοδο του Ποντιακού Ελληνισμού. Αποτέλεσμα της επιφανειακής διοίκησης που ασκούν οι Ρωμαίοι τοπάρχες, είναι η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και θρησκείας, και η ανάπτυξη της περιοχής, που ανακόπτεται το 257 μ.χ., όταν Γότθοι και Βορανοί, εξορμώντας από την Κριμαία κατακτούν την περιοχή. Την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου ο Πόντος αποκτά ιδιαίτερη σημασία για το ανατολικό κράτος και για ολόκληρο τον ελληνισμό, παίζοντας τον ρόλο του προπυργίου και του φάρου της Ανατολής. Ο Ιουστινιανός χωρίζοντας τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία σε Θέματα (διοικητικές επαρχίες), δημιουργεί και το Θέμα της Χαλδίας, με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα. Έτσι ο Πόντος γίνεται η ασπίδα του Βυζαντίου από τις βαρβαρικές επιδρομές των Περσών, των Αράβων και αργότερα των Τούρκων. Εκεί έδρασαν οι Ακρίτες, δημιουργώντας τους θρύλους της λαϊκής παράδοσης του Πόντου, με κορωνίδα όλων το λόγιο έπος του "Βασίλειου Διγενή Ακρίτα", που αποτελεί το νεότερο έπος του ελληνισμού, το πρώτο χειρόγραφο του οποίου ανακαλύφθηκε το 1873 στο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά.