Στα δυτικά του Πόντου, εβδομήντα χιλιόμετρα νότια της Σαμψούντας, φτάνουμε στην πόλη της Αμάσειας. Στις αρχές του 20ού αιώνα ζούσαν στην περιοχή 155.000 Ελληνες σε 392 κοινότητες με ισάριθμες εκκλησίες, με 325 σχολεία, όπου φοιτούσαν 10.000 μαθητές και δίδασκαν 565 διδάσκαλοι. Χτισμένη στη δυτική όχθη του ποταμού Ιρι η Αμάσεια περιβάλλεται από απόκρημνα βουνά. Το 302 μ.Χ. έγινε η πρώτη πρωτεύουσα του Βασιλείου του Πόντου, αλλά στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου οι Τούρκοι εξολόθρευσαν τις πολυπληθείς ελληνικές και αρμενικές κοινότητες, κλείνοντας και τα τρία ελληνικά σχολεία που λειτουργούσαν μέχρι τότε. Περπατώντας στους δρόμους συναντήσαμε και εδώ κατοίκους να μιλούν την ποντιακή διάλεκτο. Μας μίλησαν για τις ελληνικές εκκλησίες και τα σχολεία που δεν υπάρχουν πλέον. Με το όνομα της πόλης έχουν συνδεθεί τα φρικτά βασανιστήρια που υπέστησαν εδώ από τους Τούρκους οι Ελληνες του Πόντου σε φυλακές-κάτεργα. Από τον Ιανουάριο του 1921 μέχρι και το 1923 πέρασαν από τα λεγόμενα «λευκά κελιά» εκατοντάδες Ελληνες, πολλοί από αυτούς με διακρίσεις στην οικονομική ζωή του Πόντου. Το Σεπτέμβριο του 1921 εκτελέστηκαν με απαγχονισμό, ύστερα από συνοπτικές διαδικασίες, καθηγητές και μαθητές του Ελληνοαμερικανικού Κολεγίου Μερξιφούντας. Τις ίδιες ημέρες τουρκικά δικαστήρια καταδίκασαν σε θάνατο, χωρίς απολογία, άλλους 180 Πόντιους πατριώτες. Στην κεντρική πλατεία κρεμάστηκαν από τους Τούρκους περισσότεροι από 70. Στην πόλη επιβιώνουν οι παλιές ελληνικές γειτονιές, με σπίτια-φαντάσματα. Πολλά από αυτά βρίσκονται στις όχθες του ποταμού Ιρι, που διασχίζει την Αμάσεια. Τελευταίος σταθμός μας η Σαμψούντα, η αρχαία Αμισός, Σαμσούν για τους Τούρκους, πανέμορφη, από τα μεγαλύτερα λιμάνια του Πόντου. Το 1902 κατοικούσαν στην πόλη -100 χλμ. από την Κερασούντα- 8.000 Ελληνες και στα 4 σχολεία τους φοιτούσαν 1.150 μαθητές, ενώ πολλές ήταν και οι εκκλησίες. Στον πάνω μαχαλά, πολλοί κάτοικοι μας καλωσόριζαν στα ποντιακά, μας καλούσαν στα σπίτια τους να μας τρατάρουν, να μιλήσουν για τη ζωή τους και τις προσδοκίες τους. Εδειχναν να ζουν ήρεμα, μακριά από προβλήματα. Ο μητροπολιτικός ναός της Αγίας Τριάδας σήμερα δεν υπάρχει. Την κατεδάφισαν και στη θέση της έχτισαν τουρκικό σχολείο. Τα βάσανα των Ελλήνων της Σαμψούντας άρχισαν με τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913). Τότε η τουρκική κυβέρνηση τους υποχρέωσε ή να δεχθούν τους Τούρκους πρόσφυγες από το Κοσσυφοπέδιο ή να φύγουν όλοι. Ετσι εγκαταστάθηκαν σε ελληνικά χωριά περισσότεροι από 20.000 Τουρκαλβανοί της Σερβίας και πρώτοι οι Σαμψούντιοι δοκίμασαν τους διωγμούς του νεοτουρκικού κράτους, που κορυφώθηκαν με την επικράτηση του κινήματος του Κεμάλ το 1919. Η τραγωδία ολοκληρώθηκε από τον Ιούνιο μέχρι το Σεπτέμβριο του 1921 με την εφαρμογή νέου σχεδίου σφαγής. Χιλιάδες Ελληνες του Πόντου εκτοπίστηκαν. Πολλοί βρήκαν τραγικό θάνατο από την ταλαιπωρία, την πείνα, τη δίψα, την εξάντληση στο δρόμο προς την εξορία, από την αγριότητα των Τούρκων Τσέτηδων (ανταρτών) που τους αποδεκάτιζαν. Μετά την αναγκαστική αποχώρηση των Ποντίων και Αρμενίων το 1922, η μεγάλη διαδρομή της Ιστορίας βρίσκει την πόλη, όπου πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών ευημερούσαν 21.000 Ελληνες, αμιγώς μουσουλμανική.
